دقّت روش زمان - مساحت در تهیّه رسوب نگار در حوزه آبخیز کجور

تولید رسوب بازتاب کاملی از تعامل بین اجزاء مختلف حوزه آبخیز است. بنابراین می تواند برای درک وضعیّت حاکم بر آن مورد استفاده قرار گیرد. تخمین فرسایش و رسوب از طریق مدل های برآورد سالانه در بسیاری از موارد نمی تواند مبنای درستی برای طراحی سازه های هیدرولیکی و آبخیزداری محسوب شوند. بنابراین تخمین بار رسوب معلّق ناشی از وقایع بارندگی های منفرد ضرورت می یابد. بررسی تغییرات زمانی رسوبات معلّق در قالب رسوب نگارها به عنوان یک ابزار مهمّ در مدیریت منابع آب و خاک حوزه آبخیز محسوب می شود. حال آن که تهیّه آن ها در شرایط واقعی مشکل و هزینه بر بوده و شیوه های کاربردی تهیّه رسوب نگارهای مصنوعی نیز کم تر مورد توجّه قرار گرفته است. از این رو تحقیق حاضر با هدف تعیین دقّت روش ساده زمان- مساحت در تهیّه رسوب نگار در حوزه آبخیز جنگلی دانشگاه تربیت مدرّس به مساحت 13263 هکتار انجام گردید. برای این منظور ابتدا ضرورت استفاده از مدل زمان- مساحت با اثبات عدم کارآیی منحنی های سنجه رسوب تأکید شد. سپس مدل زمان- مساحت پس از تعیین ورودی های ضروری شامل منحنی هم زمان تمرکز و متغیّرهای مورد نیاز رابطه جهانی فرسایش خاک و روندیابی فرسایش ایجاد شده در هر منطقه و با لحاظ نحوه توزیع باران در سطح آبخیز اجرا و کارآیی آن در شبیه سازی مولفه های مختلف هشت رسوب نگار مشاهده ای ارزیابی گردید. ترسیم منحنی های سنجه رسوب با به کارگیری مدل های مختلف برای داده های جمع آوری شده نشان داد که همبستگی بین داده های غلظت رسوب معلق و دبی ضعیف (0/38 ≥r2) و میانه خطای تخمین 86/55 درصد بود. هم چنین تحلیل نتایج حاصل از به کارگیری مدل زمان- مساحت اولیّه بیان گر عدم دقّت روش مذکور در برآورد ناشی از رسوب رگبار بوده است. در حالی که مدل اصلاح شده روش زمان- مساحت با نسبت تحویل رسوب جدید و مبتنی بر وسعت جنگل و طول آبراهه اصلی در هر پهنه هم زمان تمرکز، مدل قادر به بیان تغییرات رسوب طی وقایع بارندگی و عمل کرد برتر در تخمین مقادیر اوج رسوب با خطای تخمین میانه 19/82 درصد بوده است.